Zagospodarowanie zbiorów zbędnych w bibliotece

Zagospodarowanie zbiorów zbędnych to jeden z istotnych problemów, z którym zmaga się wiele bibliotek, zwłaszcza tych, które dysponują niewielką powierzchnią lokalową. Mimo iż postępowanie z tego typu zbiorami regulowane jest odpowiednimi przepisami, to w wielu przypadkach problem ten rozwiązuje się doraźnie i w nieuporządkowany sposób.

Problem zagospodarowania zbiorów zbędnych w każdej bibliotece zwykle narasta latami. Zbiory te stanowią przede wszystkim druki zdezaktualizowane, zaczytane, zniszczone, systematycznie usuwane z księgozbioru drogą selekcji, książki i czasopisma przekazywane przez osoby prywatne, których tematyka nie mieści się w profilu danej biblioteki, dublety prenumerowanych czasopism, wieloegzemplarzowe wydawnictwa przysyłane przez instytuty naukowe i badawcze oraz egzemplarze promocyjne dostarczane przez wydawców.

Postępowanie ze zbiorami zbędnymi wiąże się z koniecznością rozstrzygnięcia dylematu: przechowywać je nadal, kosztem miejsca na nowości, czy pozbyć się nierzadko bardzo cennych pozycji? Tytułów, które mogłyby jeszcze znaleźć innych użytkowników. Niestety zbiory zbędne zazwyczaj przeznacza się na makulaturę, tracąc je bezpowrotnie.

Pozostawienie stanu rzeczy nierozwiązanym tylko pogłębia problem. Przechowywanie zbiorów zbędnych powoduje zmniejszenie powierzchni przeznaczanej na gromadzenie nowych zbiorów, a ich eliminacja całkowitą utratę. Podjęcie działań naprawczych wiąże się z jednej strony z perspektywą przekazania zbiorów nowym użytkownikom, a z drugiej umożliwia odzyskanie miejsca na nowe zbiory.

Idealnym rozwiązaniem jest opracowanie strategii postępowania ze zbiorami zbędnymi uwzględniając w niej źródła powstawania problemu. Główne cele takiej strategii to: ochrona zbiorów zbędnych przed ich całkowitą eliminacją, umożliwienie wykorzystania książek przez zainteresowane osoby lub instytucje, pozyskanie miejsca na nowe pozycje.

Przygotowując strategię można założyć, że podstawowym sposobem postępowania ze zbiorami zbędnymi będzie prowadzenie systematycznej weryfikacji tych zbiorów pod kątem ich przydatności. Realizacja tego założenia wymaga dokonania przeglądu i selekcji zbiorów. Po drugie, warto założyć, że koniecznym będzie nawiązanie współpracy z instytucjami, które wyrażą chęć przejęcia zbiorów oraz zaangażowanie w to przedsięwzięcie czytelników odwiedzających bibliotekę.

Realizacja celów założonych w strategii postępowania ze zbiorami zbędnymi wiąże się z przeprowadzeniem kilku działań. Każdorazowo po wyselekcjonowaniu z księgozbioru pozycji uznanych za zbędne należy dokonać ich powtórnego przeglądu. Na makulaturę przeznaczyć książki absolutnie zdezaktualizowane lub bardzo zniszczone. Pozostałe warto przeznaczyć do zagospodarowania.

Warto dokonać całościowego przeglądu zbioru czasopism gromadzonych przez bibliotekę. Można w ten sposób wyselekcjonować zbiór dubletów czasopism, które niewykorzystane zalegały na półkach. Należy także na bieżąco dokonywać przeglądu zbioru książek i czasopism przekazywanych przez osoby prywatne, wydawnictwa lub instytuty naukowe i badawcze. Część z tych pozycji trafi zapewne do zbiorów właściwych biblioteki. Pozostałe można przeznaczyć do zagospodarowania.

Wyselekcjonowany w ten sposób zbiór można zagospodarować na różne sposoby. Można na bieżąco przekazywać czytelnikom odwiedzającym bibliotekę pozycje, które mogą być dla nich użyteczne, choćby przydatne w pracy, nauce, czy zgodne z ich zainteresowaniami. Warto np. zorganizować półkę z literaturą edukacyjną i pedagogiczną dla nauczycieli (podręczniki szkolne, programy nauczania, materiały pomocnicze i metodyczne, opracowania, raporty, poradniki), czy kącik z książką dziecięcą. Warto także nawiązać współpracę z inną biblioteką lub instytucję w celu ustalenia warunków przekazania zgromadzonych pozycji.

Jednym z najefektywniejszych sposobów jest organizacja akcji bookcrossingowej w bibliotece. Bookcrossing to idea nieodpłatnego przekazywania książek, jak również niekonwencjonalna forma popularyzowania książki i czytelnictwa. Półki bookcrossingowe cieszą się dużym powodzeniem wśród czytelników. Można także zorganizować plenerową akcję bookcrossingową w ramach Ogólnopolskiego Święta Wolnych Książek. Wyjść z książką poza mury biblioteki. Rozdać książki przechodniom, zachęcając w ten sposób do czytania i dzielenia się lekturami. Zaproponowane działania z pewnością pozwolą ochronić wiele zbiorów przed ich całkowitą eliminacją.